Μονοήμερο Πρόγραμμα για παιδιά πρώιμης παιδικής ηλικίας (4-8 ετών)

1. Εισαγωγή
2. Κριτήρια επιλογής θέματος
3. Στόχοι-σκοποί του προγράμματο
4. Αρχές
5. Μέθοδος
6. Πρόγραμμα
7. Που απευθύνεται το πρόγραμμα
8. Διάρκεια
9. Χώρος
10. Ωρολόγιο πρόγραμμα
11. Πρόγραμμα αναλυτικά
12. Σχεδιασμός προγράμματος
13. Φωτογραφικό υλικό
14. Βιβλιογραφία

2. Κριτήρια επιλογής θέματος

• είναι ένα απ' τα σημαντικότερα προβλήματα του πλανήτη που απαιτεί άμεση λύση.
• τα παιδιά έρχονται σε καθημερινή επαφή με το πρόβλημα των σκουπιδιών στους χώρους που ζουν και κινούνται.
• στο Κ.Π.Ε. υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία, κάθε είδους σχετικό υλικό καθώς και ανάλογη εμπειρία. Ήδη υλοποιούμε σχετικό πρόγραμμα για τα Δημοτικά Σχολεία, έχουμε οργανώσει «Πρωτάθλημα Ανακύκλωσης» και ολοκληρώσαμε δυο κύκλους ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στα σχολεία της περιοχής μας. Επίσης σε δυο εκπαιδευτικά ταξίδια, στη Νορβηγία και στην Πορτογαλία, ενημερωθήκαμε για τους τρόπους διάθεσης των απορριμμάτων στις χώρες αυτές, και συμμετείχαμε σε σεμινάρια και συνέδρια που αφορούσαν τη διάθεση των απορριμμάτων και την ανακύκλωση.
  

Ο Ανακυκλωσούλης υποδέχεται τα νήπια

3. Στόχοι-σκοποί του προγράμματος: Στόχος του προγράμματος είναι να φέρει τα νήπια σε επαφή μ' ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της εποχής μας, τη διαχείριση των απορριμμάτων.Ειδικοί σκοποί

• Να αναγνωρίσουν τα νήπια την ανακύκλωση σα λύση για τη διάθεση των απορριμμάτων.
• Να εμπλακούν στη δραστηριότητα της ανακύκλωσης χαρτιού.
• Να αντιληφθούν τη χρησιμότητα της ανακύκλωσης για τη μείωση των απορριμμάτων.
• Να κατανοήσουν την αναγκαιότητα συμμετοχής όλων των πολιτών στην προσπάθεια διατήρησης και προστασίας του περιβάλλοντος.

Επιμέρους στόχοι: Τα παιδιά ν' αναπτύξουν ικανότητες και δεξιότητες για να

• Συμμετέχουν σε ομάδες
• Εκφράζονται ελεύθερα
• Κατασκευάζουν χειροτεχνίες από «άχρηστα υλικά»
• Συμμετέχουν σε παιχνίδια ρόλων
• Εκφράζονται ελεύθερα μέσα απ' το κουκλοθέατρο, τη μίμηση και το θεατρικό παιχνίδι.
• Διατυπώνουν προβλήματα
• Προτείνουν λύσεις και να επιλύουν προβλήματα

3. Αρχές

Το πρόγραμμα στηρίχθηκε στις ακόλουθες αρχές οι οποίες διέπουν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση γενικότερα:

• Στην ολιστική θεώρηση του φυσικού κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος.
• Κατανόηση των αλληλεξαρτώμενων σχέσεων ανθρώπου, κοινωνίας, φύσης.
• Συνειδητοποίηση της περιβαλλοντικής αξίας για τις παρούσες και μελλοντικές γενιές.
• Ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση του σημερινού μαθητή και αυριανού πολίτη στα κοινωνικά-οικολογικά ζητήματα του περιβάλλοντός του.
• Ερευνητική, βιωματική μαθησιακή διαδικασία αναζήτησης, ανακάλυψης, μετασχηματισμού και κατάκτησης της γνώσης .
• Συλλογική παιδαγωγική παρέμβαση κοινωνικής αγωγής, με κριτική ανάλυση, συνθετική επεξεργασία και αξιοποίηση των περιβαλλοντικών πληροφοριών που αντλούνται απ' όλες τις πολλαπλές πηγές πληροφόρησης.
• Διεπιστημονική προσέγγιση όλων των όψεων, διαστάσεων, επιδράσεων και εκφράσεων του ερευνητικού κοινωνικοοικολογικού ζητήματος ή προβλήματος.Οι αρχές αυτές παραπέμπουν σε ενεργητικές, συμμετοχικές και βιωματικές μεθοδολογικές διαδικασίες που απαιτούνται για τη διερεύνηση και επίλυση ενός κοινωνικοοικολογικού ζητήματος ή προβλήματος.
  

5. Μέθοδος

Θεωρήσαμε ότι απ' όλες τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση, εκείνες που προσφέρονται περισσότερο για την προσέγγιση του προβλήματος των απορριμμάτων, είναι η μέθοδος επίλυσης περιβαλλοντικών προβλημάτων σε συνδυασμό με τη μέθοδο διεκπεραίωσης προγραμμάτων (μέθοδος βιωμάτων). Ο συνδυασμός αυτός είναι κατάλληλος γιατί:

• συνεισφέρει σημαντικά στη δημιουργία παιδαγωγικού κλίματος ελευθερίας, επικοινωνίας, συνεργασίας που προϋποθέτει την κριτική διερεύνηση περιβαλλοντικού προβλήματος.
• δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να εργαστούν μέσα και έξω από το σχολείο, επίσης να βρουν μόνοι τους τις πηγές πληροφόρησης και να τις επεξεργαστούν.
• βελτιώνουν τις διαπροσωπικές σχέσεις τους και μαθαίνουν να εργάζονται ομαδικά.
• ο εκπαιδευτικός και ο μαθητής είναι ισότιμα μέλη της ομάδας, συνεργάτες και συνερευνητές .ε) υπάρχει σύνδεση του σχολείου με τα προβλήματα της κοινωνίας.

6. Πρόγραμμα

7. Πού απευθύνεται το πρόγραμμα

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά του νηπιαγωγείου και των πρώτων τάξεων (Α΄και Β΄) του Δημοτικού σχολείου, καλύπτοντας την πρώιμη παιδική ηλικία.

8. Διάρκεια

Το πρόγραμμα είναι μονοήμερο. Τα παιδιά έρχονται στις 9.30 το πρωί και αποχωρούν στις 12.00.

9. Χώρος:

Το πρόγραμμα υλοποιείται σε μια από τις αίθουσες εργασιών του Κέντρου που έχει οργανωθεί κατάλληλα. Συγκεκριμένα δημιουργήθηκε:

• Γωνιά με μοκέτα για να κάθονται τα παιδιά
• Γωνιά εικαστικών με κατασκευές από «άχρηστα υλικά».
• Γωνιά θεατρικού παιχνιδιού με καπέλα, μάσκες, κούκλες κ.ά.
• Γωνιά της ανακύκλωσης με κάδους για ανακυκλώσιμα υλικά.
• Τραπέζια εργασιών για να συμμετέχουν στην ανακύκλωση χαρτιού και να κάνουν ομαδικές εργασίες (κολλάζ, ζωγραφική κλπ.)

10. Ωρολόγιο Πρόγραμμα

• 9.30: Υποδοχή στο Κ.Π.Ε.
• 9.30-9.45 : Περιήγηση στο Κέντρο-Γνωριμία
• 9.45-10.30: Δραστηριότητες Α' μέρους. Γνωριμία με την Ανακυκλωχώρα, κουκλοθέατρο, θεατρικό παιχνίδι.
• 10.30-11.00: Διάλειμμα - Φαγητό
• 11.00-12.00: Δραστηριότητες Β΄ μέρους. Ανακύκλωση χαρτιού, Κατασκευές, ζωγραφική, Κουκλοθέατρο από τα παιδιά
• 12.00: Αποχώρηση

7. Πρόγραμμα (αναλυτικά)

Υποδοχή

Ο Ανακυκλωσούλης υποδέχεται τα παιδιά στην είσοδο του Κέντρου, τα καλωσορίζει κρατώντας μια κούκλα που έχει το ίδιο όνομα, συστήνεται, δημιουργεί ένα ευχάριστο και ζεστό κλίμα. Τα παροτρύνει να ψηλαφίσουν τα ρούχα του, που είναι φτιαγμένα από παλιά κομμάτια ύφασμα, καθώς και την κούκλα ώστε να εξοικειωθούν μαζί του αλλά και με το χώρο. Κατόπιν τα ξεναγεί στους χώρους του Κέντρου και τα οδηγεί στην αίθουσα πολλαπλών δραστηριοτήτων όπου τα υποδέχεται η Ανακυκλωσούλα. Ο Ανακυκλωσούλης συστήνει την Ανακυκλωσούλα σαν αδελφούλα του και μαζί πηγαίνουν στη γωνιά που ονομάζεται Ανακυκλοχώρα. Τα παιδιά κάθονται σε ημικύκλιο και γίνεται ένα σύντομο παιχνίδι γνωριμίας. Το παιχνίδι γνωριμίας λέγεται ο «χορός του καπέλου». Τα παιδιά φορούν με τη σειρά ένα καπέλο από χαρτόνι. Όποιος το φοράει, λέει το όνομα του και κάτι για τον εαυτό του.
Δίνονται τα πρώτα στοιχεία για την Ανακυκλωχώρα με την μορφή ερωταπαντήσεων. Τα παιδιά ρωτούν, απαντούν, παίρνουν τις πρώτες πληροφορίες, ξεκαθαρίζουν τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους για το θέμα των απορριμμάτων και την ανακύκλωση.
Ακολουθεί η αφήγηση του παραμυθιού «Σκουπιδιστάν» με τις κούκλες, με κινήσεις χεριών και σώματος, με διακυμάνσεις στη φωνή, από τον Ανακυκλωσούλη και την Ανακυκλωσούλα.

Ακολουθεί το στάδιο της αυτοέκφρασης. Τα παιδιά αυθόρμητα διαλέγουν ρόλους απ' το παραμύθι και αφού φορέσουν συμβολικά κουστούμια, υποδύονται τους βασικούς ήρωες του παραμυθιού. Ο δήμαρχος, οι σύμβουλοι, τα παιδιά και ο Φυσησοφός συζητούν, προτείνουν, προσπαθούν να λύσουν το πρόβλημα των σκουπιδιών. Τα παιδιά μπορούν να αυτενεργήσουν, να προτείνουν δικές τους λύσεις, να τροποποιήσουν και τέλος να δημιουργήσουν τη δική τους θεατρική πρόταση - διασκευή για το παραμύθι. Όλη αυτή την ώρα έχουν τη παρότρυνση και την εμψύχωση της Παιδαγωγικής Ομάδας που συμμετέχει και αυτή στο θεατρικό παιχνίδι.
Στο σημείο αυτό εντάσσουμε και τη δραστηριότητα της διαλογής σκουπιδιών. Δίνεται στα παιδιά μια σακούλα απορριμμάτων και τα παροτρύνουμε να ξεχωρίσουν τα σκουπίδια και να τα τοποθετήσουν ανά είδος στους αντίστοιχους κάδους ανακύκλωσης που υπάρχουν, βοηθώντας έτσι τους κατοίκους του Σκουπιδιστάν να καθαρίσουν την πόλη τους. Τα παιδιά διαπιστώνουν έτσι ότι τα περισσότερα σκουπίδια δεν είναι άχρηστα, αλλά μπορούν να ανακυκλωθούν περιορίζοντας έτσι στο ελάχιστο τα σκουπίδια που παράγουμε. Οι κάδοι ανακύκλωσης που έχουμε είναι για χαρτί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί και κομποστοποίηση.
Ακολουθεί διάλειμμα για το δεκατιανό στην αίθουσα εστιατορίων που βρίσκεται δίπλα ακριβώς από την αίθουσα που υλοποιείται το πρόγραμμα.

Ανακύκλωση χαρτιού
Τα παιδιά συμμετέχουν στη διαδικασία της ανακύκλωσης χαρτιού, ώστε να γνωρίσουν τα διάφορα στάδια της ανακύκλωσης και να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα της συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών. Παίρνουν χαρτιά από τον κάδο της ανακυκλοχώρας, τα κόβουν σε μικρά κομματάκια, προσθέτουν νερό, σχηματίζουν τον χαρτοπολτό, το στραγγίζουν και τον τοποθετούν σε εφημερίδες για να στεγνώσει. Στη συνέχεια τους δείχνουμε φύλλα από ανακυκλωμένο χαρτί που έχουμε κάνει με άλλα σχολεία, για να καταλάβουν πόσο εύκολο είναι να ανακυκλώσουμε το χαρτί και να φτιάξουμε καινούριο χωρίς να χρειαστεί να κόβουμε δέντρα. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εξηγούμε στα παιδιά τα πλεονεκτήματα της ανακύκλωσης και τις ωφέλειες που έχουμε.
Ακολουθεί το στάδιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας όπου τα παιδιά κάνουν κολλάζ από παλιά χαρτιά, περιοδικά, υφάσματα, καλαμάκια κλπ.

Αξιολόγηση
Τα παιδιά παροτρύνονται απ' την παιδαγωγική Ομάδα να πάρουν τις κούκλες και παίζοντας κουκλοθέατρο να δώσουν τη δική τους πρόταση για την ιστορία της ανακύκλωσης.
Με το κουκλοθέατρο κλείνει ο κύκλος του προγράμματος. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τις γνώσεις που αποκόμισαν, τις σκέψεις που προέκυψαν, τη θετική ή αρνητική στάση που διαμόρφωσαν απέναντι στο πρόβλημα των σκουπιδιών, τις ικανότητες τους να χειρίζονται κάποιο πρόβλημα, να προτείνουν λύσεις, να εκφράσουν την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκειά τους για το πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν. Παράλληλα, με τη σύνθεση και παρουσίαση του έργου από τα ίδια, τα παιδιά ωθούνται σε εξωτερίκευση και εκφρασμένο λόγο. Μέσα απ' την κούκλα εκφράζεται ο εσωτερικός τους κόσμος, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργείται η γλωσσική τους ικανότητα.

8. Σχεδιασμός προγράμματος
Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε από την Παιδαγωγική Ομάδα του Κέντρου το Φθινόπωρο του 2000, με την επιμέλεια της Αυγερινού Μαρίας. Υλοποιήθηκε πιλοτικά στις 4-12-2000 και 12-12-2000 με το 2ο και 3ο Νηπιαγωγείο Σουφλίου. Με βάση τα συμπεράσματα από την πιλοτική εφαρμογή καταλήξαμε στον τελικό πρόγραμμα, το οποίο συζητήθηκε και αξιολογήθηκε σε Συνάντηση Εργασίας που πραγματοποιήθηκε στις 7/2/2001. Στη συνάντηση συμμετείχαν η Υπεύθυνη Π.Ε. Α/θμιας Εκπ/σης Β΄ Δ/νσης Ν. Θεσσαλονίκης κ. Ο. Απανωμεριτάκη, ο Υπεύθυνος Π.Ε. Α/θμιας Εκπ/σης Ν. Έβρου κ. Α. Παλαβουζόπουλος και η Σύμβουλος Νηπιαγωγών Ν. Έβρου κ. Μ. Εξαμηλιώτου. Καταλήξαμε έτσι στην τελική μορφή του προγράμματος που υλοποιήθηκε την επόμενη μέρα (8/2/2001) με το 1ο Ν/γείο Σουφλίου.
Για την αξιολόγηση των στόχων του προγράμματος χρησιμοποιήσαμε τη μέθοδο της ημιδομημένης συνέντευξης. Μερικές ημέρες πριν την υλοποίηση του προγράμματος, επισκεφτήκαμε το 1ο Ν/γείο Σουφλίου και καταγράψαμε τις γνώσεις που είχαν τα παιδιά σχετικά με το θέμα. Μετά την πραγματοποίηση του προγράμματος επισκεφτήκαμε ξανά το Νηπιαγωγείο και επαναλάβαμε τη διαδικασία αυτή ώστε να μπορέσουμε να συγκρίνουμε την αποτελεσματικότητα του προγράμματος, ως προς τις γνώσεις που απέκτησαν οι μαθητές σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων και την ανακύκλωση. Διαπιστώσαμε ότι τα νήπια κατάλαβαν πόσο σημαντικό είναι το πρόβλημα των σκουπιδιών και κατανόησαν τη χρησιμότητα της ανακύκλωσης.

Βιβλιογραφία

Α. Αθανασάκης- Θ. Κουσούρης: «Περιβάλλον και Οικολογία στην Εκπαίδευση», Εκδ. Χ. Δαρδάνος, Αθήνα 1999.

Άλκηστις: «Κουκλοθέατρο», Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1994.

Μ. Αυγερινού-Ν. Βουδρισλής-Π. Κάβουρας-Γ. Καλαϊτζής-Χ. Καλλιτσάρης-Η. Φυλλαρίδης: «Πρόγραμμα Π.Ε. Διαχείριση Απορριμμάτων -Ανακύκλωση», Σουφλί 1998.

Δ. Καλαϊτζίδης-Κ. Ουζούνης: «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση:Θεωρία και Πράξη», Εκδ. Σπανίδη, Ξάνθη 1999.

Γ. Κούγιαλη: Ψυχοκινητικές δραστηριότητες για νήπια και προνήπια», Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1997.

Τ. Τσιλιμένη: «Κουκλοθέατρο ΙΙ- 62 νέα έργα», Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1994.

Almuth & Manfred Bartl «Παιχνίδι στο Νηπιαγωγείο-Περιβαλλοντικά παιχνίδια», Εκδ. Κορφή, Αθήνα 1999.

Σύνδεσμος Ο.Τ.Α. Μείζονος Θεσσαλονίκης: «Ανακύκλωση στα σχολεία», Θεσσαλονίκη 1998.

«Πρόταση για την υλοποίηση προγράμματος Π.Ε. στα παιδιά πρώιμης παιδικής ηλικίας». Κ.Π.Ε. Κλειτορίας, 1999.

Ο. Απανωμεριτάκη: «Το νερό και οι πηγές του, Μια καινοτόμος πρόταση σχετικά με την Π.Ε. στο Κ.Π.Ε. Κλειτορίας», Περιοδικό Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, τεύχος 19, Άνοιξη 2000.